Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej - osoba świecka, która uzyskała jednorazowe lub czasowe upoważnienie od właściwego sobie ordynariusza do udzielania Komunii Świętej. Posługę tę wprowadziły - jako nadużycie - episkopaty w Europie Zachodniej, gdzie istnieje ona od dawna. Nie była jednak długo wprowadzana w Polsce ze względu na wyraźny opór wiernych.

Dokumenty Soborowe nie precyzują jakichkolwiek wymagań dotyczących nadzwyczajnych szafarzy, ma to być jedynie osoba "odpowiednio przygotowana". Zatem biskup może teoretycznie upoważnić w nadzwyczajnych sytuacjach jednorazowo każdego człowieka, co do którego jest przekonany, że jest przygotowany. Może to być zatem również kobieta. W Polsce ustalenia Episkopatu precyzują, że szafarzami mogą być mężczyźni, którzy ukończyli 25 lat. Posługę tę mogą pełnić również zakonnice (szczególnie dla potrzeb własnych wspólnot).

Stała posługa udzielana jest najczęściej na rok, po ukończeniu specjalnego kursu diecezjalnego zakończonego egzaminem. Po roku każdy nadzwyczajny szafarz jest zobowiązany do odbycia specjalnych rekolekcji, po których może odnowić swoją posługę.

Główne zadanie nadzwyczajnych  szafarzy polega na regularnym zanoszeniu Najświętszego Sakramentu chorym. Dzięki istnieniu nadzwyczajnych szafarzy, pobożni wierni, którzy ze względu na chorobę lub podeszły wiek nie mogą chodzić do kościoła, mają możliwość przyjmowania Komunii św. w każdą niedzielę. Podczas posługi w kościele i w trakcie liturgii plenerowych nadzwyczajny szafarz ubrany jest w albę i w takim stroju udziela Komunii. Zanosząc Komunię do domu osoby starszej, chorej lub do szpitala, ubrany jest w garnitur.